Inleiding

Maatschappelijke vraagstukken zoals vergrijzing, gezond leven, gelijke kansen, integratie en duurzaamheid nemen in omvang toe en worden complexer. Zij vragen om een aanpak die zich kenmerkt door het samenbrengen van verschillende disciplines, een lange termijn gerichtheid en innovatie. De overheden kunnen en willen dit soort vraagstukken niet vragen niet alleen oplossen. Voor aanpak van maatschappelijke vraagstukken is er kapitaal nodig uit de private sector en is er behoefte aan de inzet van expertise en methoden van marktgerichte ondernemingen.

Maatschappelijke problemen vragen om sociale innovatie. Hierbij moeten maatschappelijke waarden gecombineerd worden met de innovatieve aanpak die de markt vraagt van ondernemingen. Het gaat bij sociale doelen om het creëren van waarden die niet vervat kunnen worden in termen van rendement en risico. Er zijn arrangementen nodig waarin aan sociale doelen wordt gewerkt zoals in ondernemingen wordt gewerkt aan doelen. Sociale doelen mogen daarbij niet verloren gaan door het streven naar korte termijn financiële doelen en de ondernemingsaanpak mag niet verloren gaan door overheidssturing. Een dergelijke aanpak is mogelijk op basis van het sociale impact model.

Sociale impact

Bij het werken aan sociale doelen wordt vaak alleen gekeken naar output, de daadwerkelijke producten of geleverde diensten. Daarbij gaat echter verloren dat het gaat om het effect van de product op dienst op de afnemer. De output van medicijnproductie is het aantal capsules, maar waar het om gaat is de gezondheidswinst. Sociale impact bestaat uit een begrippenkader waarin onderscheid wordt gemaakt tussen output, outcome en impact. Daarbij is outcome te zien als de gezondheidswinst bij individuele gebruikers van een nieuw medicijn, of een nieuwe preventieve aanpak. Impact staat voor het effect van de vernieuwing in zijn maatschappelijke context: hoeveel gebruikers, wat zijn neveneffecten, welke invloed is er op de omgeving van de gebruikers. Met dit model is het mogelijk afspraken te maken met ondernemingen en investeerders over de gewenste maatschappelijke effecten van een programma met een innovatieve aanpak of een nieuw product. Het begrippenkader voor sociale impact wordt uitgewerkt in hoofdstuk 2.

Voor het bepalen van de sociale impact die een investering oplevert is een nieuw type analyse vereist, waarin naast de financiële opbrengsten ook gekeken wordt naar de niet financiële opbrengsten. Dit kan worden bereikt met de Social Return on Investment (SROI) benadering. Een SROI-analyse is de basis voor het meten van uitkomsten, het plaatsen van uitkomsten in een sociale context en het bepalen van opbrengsten in termen van sociale waarden. De SROI benadering maakt het mogelijk waarden als sociale redzaamheid, economische zelfstandigheid, kwaliteit van leven als opbrengsten te definiëren voor een investering. Een korte beschrijving van de SROI aanpak wordt gegeven in hoofdstuk 3. De kern van de SROI aanpak is het meten van sociale impact. Dit wordt uitgewerkt in hoofdstuk 7.

Met sociale impact investeringen worden ondernemerschap, innovatie en kapitaal (privaat en publiek) gecombineerd om sociale vraagstukken aan te pakken. Sociale impact investeringen, of kortweg impact investeringen, kenmerken zich doordat naast financiële doelen ook specifieke sociale doelen worden nagestreefd en dat voor beide doelen de resultaten worden gemeten en verantwoord. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de aard van impact investeringen en welke ontwikkelingen rond deze investeringen te zien zijn.

In hoofdstuk 5 en 6 worden de belangrijkste spelers op het terrein van impact investeringen beschreven: sociale ondernemingen respectievelijk impact investeerders.

Sociale ondernemingen

Een sociale onderneming is een organisatie die opereert in de sociale sector met als belangrijkste doel het bereiken van sociale impact. Dit doel gaat boven het maken van winst voor de eigenaren of aandeelhouders. De sociale onderneming haalt haar inkomsten uit (een combinatie van) verkoop van haar diensten aan afnemers en verkoop van haar diensten aan de overheid op basis van afspraken over de outcome. Winst wordt primair gebruikt voor het behalen van sociale doelen.

Sociale ondernemingen kunnen een meerwaarde hebben ten opzichte van uitvoeringsorganisaties van de overheid omdat zij makkelijker innovatie tot stand kunnen brengen, flexibeler zijn, gestimuleerd worden door de druk om rendement te behalen en een ander soort relatie met klanten hebben. Het business model van ondernemingen levert vaak een andere verhouding op met afnemers of gebruikers van diensten. Voor een aantal diensten kan het goed werken als de traditionele verhouding van hulpvrager van hulp aanbieder worden doorbroken.

Impact investeringen

Impact investeringen hebben kenmerken die aantrekkelijk zijn voor investeerders: het gaat om lange termijn investeringen, de overheid is een betrouwbare betaler, de markten waar het om gaat zijn minder conjunctuurgevoelig. In het algemeen is de correlatie met andere categorieën investeringen klein. Dat maken impact investeringen een waardevolle toevoeging op een investeringsprotfolio. Uit onderzoek blijkt dat de belangrijkste motivatie voor investeerders voor impact investeringen ligt bij de sociale doelen die daarmee bereikt kunnen worden. Secundair zijn de lange termijn gerichtheid, de risicokenmerken en de kans op rendementen.

De belangrijkste barrière voor investeerders om impact investeringen te doen ligt bij het ontbreken van toegankelijke investeringsopties en intermediairs die helpen om tot deals te komen.

Meten van sociale impact

Het meetbaar maken van sociale impact is een noodzakelijke voorwaarde voor impact investeringen. Investeerders hebben behoefte aan indicatoren voor sociale impact die samenhangt met te investeren bedragen, naast financieel rendement en de risico’s die zijn verbonden aan de investering. Behalve een vergelijking met andere categorieën investeringen kan daardoor ook een vergelijking worden gemaakt tussen verschillende sociale programma’s en de impact die deze gaan opleveren.

Er zijn internationale organisaties die zich bezighouden met het opstellen en onderhouden van standaarden voor sociale impact. Daarnaast is er algemene methodiek ontwikkeld voor impact meting waar de nodige ervaring mee is opgedaan en waarover de nodige consensus bestaat.

Een sociaal intermediair voor impact investeringen

Op dit moment zijn er nog veel beperkingen voor het tot stand komen van impact investeringen. De belangrijkste daarvan zijn:

• Gebrek aan valide, goed onderbouwde programma’s waar in geïnvesteerd kan worden
• Gebrek aan gekwalificeerde expertise en gespecialiseerde adviseurs
• Betrouwbare beoordelingen van risico’s en rendementen
• Ontbreken van standaarden die een markt kenmerken:
• Vergelijkbare kengetallen
• Marktinformatie (aanbieders, diensten en prijzen)
• Standaard constructies en overeenkomsten.

Het stimuleren en faciliteren van impact investeringen vraagt om een intermediaire organisatie. Het business model voor een dergelijke organisatie wordt in hoofdstuk 8 uitgewerkt op basis van het business model canvas.

Samengevat wordt voorgesteld een organisatie in het leven te roepen die zich richt op organisaties voor de uitvoering van impact programma’s, investeerders en overheden. De belangrijkste diensten bestaan uit:

• Definiëren van impact programma’s
• Matching van programma’s met investeerders
• Zorgen voor impactmeting
• Opstellen van overeenkomsten
• Begeleiden van het impact deel van het investeringsproces
• Audits en review
• Opleidingen en kenniscentrum.

De sociaal intermediair haalt haar inkomsten uit tarieven voor geleverde diensten, gecontracteerde verkoop van diensten aan de overheid en subsidies.

In veel andere landen In Europa en de USA bestaan dergelijke organisaties al, waardoor gebruik gemaakt kan worden van bestaande kennis en ervaring.