Welke gemeente wil er geen smart city zijn? Om dat te bereiken zijn nieuwe soorten kennis en nieuwe deskundigheden nodig. Welke zijn dat en waar zijn ze voor nodig?
Wat is een smart city?
Smart city of slimme stad is een term die gebruikt wordt om aan te duiden dat veel van de maatschappelijke vraagstukken (energie, duurzaamheid, vergrijzing, economische ontwikkeling) het beste op het niveau van steden kunnen worden aangepakt op basis van innovatief gebruik van digitale technologieën. De term is nog jong, maar dat zijn de pogingen om tot een smart city te komen niet. Midden jaren ’50 werd stedelijke planning een volwaardig vak aan de universiteiten en in de jaren ’60 zijn op grote schaal pogingen ondernomen stedelijke ontwikkeling in vergelijkingen te vatten die door stadbestuurders konden worden gebruikt voor het maken van plannen voor woningen, wegen en energievoorzieningen.
Smart verwijst naar de versnelling en verandering die de stedelijke planning doormaakt als gevolg van internet en andere digitale technologieën. Zo maakt internet heel directe vormen van interactie tussen stadsbestuur en inwoners mogelijk. Sensortechnologie en de beschikbaarheid van veel digitale rekenkracht levert grote hoeveelheden data op die stadsbestuurders kunnen gebruiken voor beslissingen en het ontwerpen van oplossingen. De innovatieve inzet van digitale technologieën biedt stadbestuurders nieuwe mogelijkheden, maar creëert ook nieuwe domeinen die bestuurd moeten worden. Voor het verzamelen, analyseren en beveiligen van data zijn nieuwe processen, deskundigheden en technologieën nodig. Bestuurders zullen de deskundigheid in huis moeten halen om greep te houden op alle vernieuwing en om de nieuwe domeinen tot gewenste resultaten te laten komen.
De term smart city omvat zowel een visie op doelen die met nieuwe technologieën bereikt kunnen worden, als een reeks van praktijken voor het realiseren van deze doelen. De doelen die een smart city met behulp van informatietechnologie nastreeft zijn:
- Slimmere inzet van mensen en middelen
- Slimmere manieren van beslissen
- Slimmere manieren van ontwerpen van oplossingen
- Slimmere manieren voor participatie van inwoners
Het laatste doel is te zien als een metadoel omdat deelname van inwoners ook onderdeel uitmaakt van de andere doelen. Participatie gaat ook om het betrekken van inwoners bij een efficiënte inzet van resources en ook om het betrekken van inwoners bij beslissingen en bij het ontwerpen van oplossingen.
Het accent dat deze doelen krijgen in de visie op een smart city verschilt. Enigszins versimpeld kun je zeggen dat er twee hoofdvisies zijn te onderscheiden op wat een smart city zou moeten zijn. De eerste legt sterk de nadruk op technische innovatie: met data analyse en slimme software kunnen diensten beter en efficiënter worden geleverd en de stad heeft baat bij de bedrijvigheid rondom technologische innovaties. Het ideaalbeeld van deze visie wordt belichaamd door dashboards met real-time informatie van de belangrijkste processen in de stad en door algoritmen gestuurde maatregelen bij het bereiken van kritische waarden.
De tweede hoofdvisie legt de nadruk op sociale innovatie en ziet informatietechnologie als het middel waarmee een veel directere vorm van democratie mogelijk is. Bestuurlijke processen worden transparant en inwoners maken gebruik van technologie om lokale oplossingen voor de stedelijke problemen te creëren.
Een smart city zal beide visies moeten combineren en praktijken moeten ontwikkelen die hieraan recht doen.
Een smart city vereist nieuwe deskundigheden
Een noodzakelijke voorwaarde om het concept van een smart city te laten werken is de beschikbaarheid van nieuwe deskundigheden in de verschillende domeinen van een smart city. Om dat toe te lichten volgt hier een overzicht van deze domeinen voor innovatie. Het bestuur van de stad geeft sturing aan mensen, processen data, technologie en programma’s. Technologie kan worden onderverdeeld in infrastructuur (zoals een stedelijk glasvezel netwerk of een platform voor open data) of meer specifieke faciliteiten (zoals een software lab of een werkplaats). De onderverdeling van programma’s in stimuleren en organiseren heeft betrekking op het verschil tussen activiteiten als netwerkbijeenkomsten (stimuleren) en kapitaal van durfinvesteerders aantrekken voor start-ups (organiseren). De processen zijn onderverdeeld naar de cyclus van een innovatie om duidelijk te maken dat vereiste deskundigheden behalve per domein ook kunnen verschillen per fase van een innovatiecyclus.
Domeinen voor innovatie in een smart city
Zonder volledig te kunnen zijn zal ik enkele voorbeelden geven van deskundigheden die nodig zijn om een smart city smart te maken en daarmee van de invulling van de matrix.
Een eerste vraagstuk dat zich voordoet in een innovatiecyclus is: welke problemen zijn er en hoe urgent zijn ze. In een smart city wordt voor het beantwoorden van die vragen gebruik gemaakt van digitale data uit de beschikbare informatiesystemen. Data analisten kunnen daarmee inzichten genereren en beslissingen onderbouwen. Er kan verder gebruik gemaakt worden van communicatie via een website en/of raadplegingen per app of e-mail. Voor die analyses of communicatie via internet moet specifieke deskundigheid beschikbaar zijn. Het bestuur moet vervolgens in staat zijn die analyses te beoordelen en te gebruiken voor beslissingen.
Een tweede voorbeeld betreft de aankoop van een gewenste oplossing. Hiervoor zal, onder meer, beoordeeld moeten worden of de geboden oplossingen voldoen aan open standaarden, voldoen aan privacy eisen, of data beschikbaar blijven voor de stad, of de oplossing voldoende robuust is voor het gewenste gebruik. Ook hier zijn specifieke deskundigheden nodig met betrekking tot informatie technologie.
Het proces van inkoop verandert niet alleen door de aard van de oplossingen die moeten worden ingekocht, maar ook doordat het inkoopproces zelf geïnnoveerd moet worden. Zo moet inkopen moet bijdragen aan kansen voor jonge en kleine bedrijven, het creëren van samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, het stimuleren van innovatieve oplossingen voor de vraagstukken van de gemeente. Dat lukt niet met de traditionele aanbestedingsprocedures.
Een derde voorbeeld betreft het stimuleren van het gebruik van een open data platform. Daarvoor zal er deskundigheid moeten zijn in het gebruiksklaar maken van data en in het leggen van verbindingen tussen bedrijven die met verschillende aspecten van het gebruik van data actief zijn.
Ook de sociale doelen van een smart city vragen om specifieke deskundigheid per domein en per innovatiefase. Ik geef hiervan twee voorbeelden. Het eerste voorbeeld heeft betrekking op het stimuleren van digitale vaardigheden bij inwoners en zorgen dat er geen uitsluiting plaatsvindt van niet digitaal vaardige inwoners. In een grote stad is voor het mobiliteitsvraagstuk een smart oplossing ontworpen in de vorm van transparant en flexibel openbaar vervoer. Voor de transparantie kregen inwoners de beschikking over een app op hun smartphone waarop gepersonaliseerde suggesties worden gedaan over de vervoersmiddelen voor het bereiken van een bestemming. De suggesties zijn real-time en houden bijvoorbeeld rekening met de routes van bussen en de beschikbaarheid van OV-fietsen. De flexibiliteit werd ingebracht door op tijden buiten de spits bussen op verzoek naar ophaalpunten te laten rijden. Deze smart oplossing vraagt nogal wat van de digitale vaardigheden van inwoners. De oplossing is daarom gecombineerd met door de hele stad gegeven cursussen in de bediening van de app. Voor inwoners die geen smartphone hebben of voor wie de gevraagde vaardigheden niet haalbaar zijn is een telefonische service in het leven geroepen. Dat bestaat uit een nummer dat je kunt bellen voor iemand je helpt met het kiezen van de beste OV-middelen voor het bereiken van je bestemming. De gekozen oplossing vraagt dus meer deskundigheden dan alleen die voor het bouwen of aankopen van een applicatie.
Het tweede voorbeeld gaat om het creëren van invloed van inwoners op het bepalen van een oplossing. In een stad is er een projectgroep ingesteld die zich bezig hield met het terugdringen van de parkeerproblematiek in de binnenste ring van een stad. De projectgroep zat op het spoor om een technisch geavanceerde oplossing te ontwerpen voor het optimaal gebruik van parkeergarages. Op de tekentafel lagen plannen om auto’s bij binnenkomst van de ring te detecteren en via een app te geleiden naar de beste parkeerplaats op basis van bezetting van de parkeergarages, verkeersstromen en luchtvervuiling. De plannen werden gedeeld op een website van de stad en stonden open voor commentaar en suggesties van inwoners. Eén van de suggesties kwam van een niet technisch geschoolde inwoner, die voorstelde om een deel van de bestaande parkeergarages te gebruiken voor het uitleveren, inleveren en stallen van kleine elektrische voertuigen. Auto’s konden dan zoveel mogelijk buiten de stad worden gehouden. Door in parkeergarages buiten de stad over te stappen op een elektrische auto bleven voor autogebruikers toch de voordelen van reizen met een persoonlijk voertuig in stand. Deze suggestie is door de projectgroep geanalyseerd en beoordeeld en heeft ertoe geleid dat de oplossing is aangepast. Om inwoners invloed te laten hebben op het ontwerp is in de projectgroep meer deskundigheid nodig dan alleen voor het ontwerpen van slimme mobiliteitsoplossingen.
Zo zijn er voor ieder onderdeel van de matrix deskundigheden te benoemen die voor de innovatie activiteiten in de verschillende domeinen vereist zijn. Wil een stad haar visie waarmaken om een smart city te worden moet er dan ook een planning zijn om invulling te geven aan de benodigde deskundigheden, zowel in de technische als in de sociale innovatie.
Een smart city opbouwen is een proces van jaren. Het bepalen en invullen van de benodigde deskundigheden is een belangrijke succesfactor voor veel stappen in dat proces. Om in de terminologie van de smart city te blijven, behalve IT- en data engineering is er ook social engineering nodig om een smart city te realiseren. Investeren in slimme mensen is net zo belangrijk als investeren in slimme technologie.