Ruim een jaar geleden stond ik voor de keuze die ieder in Nederland heeft gehad of nog krijgt: wilde ik mijn oude meters voor gas en elektra vervangen door een slimme meter? En zo ja, mocht deze meter dan communiceren met de energieleverancier? Ik had mijn oude meters nooit als ‘dom’ beschouwd, maar dat waren ze blijkbaar wel. Dat roept de vraag op wat is eigenlijk dat slim, of zoals het meestal heet ‘smart’ en moet ik deze technologie omarmen of niet?

De slimme meter is onderdeel van wat smart living wordt genoemd. Dan gaat het niet om de wijsheid waarmee je een goed leven kunt leiden, maar om de toepassing van digitale apparatuur in je woning om gemakkelijk te kunnen leven. In mindere mate wordt het begrip smart living gebruikt om je te vertellen hoe je je het beste kunt handhaven in een wereld vol digitale druk. Druk in de vorm van apparaten die gebruikt kunnen of moeten worden en prestatiedruk die komt van zichtbaarheid van wat je doet, zowel op het werk als min je sociale leven.

In het dagelijks taalgebruik verwijst smart naar apparatuur die data opneemt en die verstuurt voor verwerking. Na die verwerking komen dan slimme analyses, antwoorden en adviezen beschikbaar, bijvoorbeeld in je smartphone. Deze slimheid wordt verspreid en verkocht op basis van twee belangrijke beloften.

Wat is er slim aan smart technology?

De eerste belofte als het om smart gaat is dat de gebruikers van smart technology zelf slimmer worden van het gebruikt ervan. Daar waar ze gebruik maken van smart devices gaan ze betere beslissingen nemen.

Als het gaat om energieverbruik hoef ik niet zelf meer meterstanden door te geven en kan ik gedetailleerde verbruiksinformatie krijgen. Daarmee kan ik beter besparingsmaatregelen plannen. Het is ook een redelijke ruil want ik kan van de energieleverancier leverancier eisen dat ze verder niets doen met mijn verbruiksdata. Maar om mij heen zie ik al de voorbeelden van bewoners die zich hebben laten verleiden tot het gebruik van een app die je allerlei leuke grafieken en bedieningsmogelijkheden biedt. Daarmee ben je dan wel de zeggenschap over je data kwijt. Ik verwacht dat het hier zal gaan als met mobiliteitsdiensten. Bij deze diensten wordt de gehele navigatie van je overgenomen. Veel gebruikers van navigatiediensten zijn niet meer of niet gemakkelijk meer in staat hun weg te vinden als hun systeem uitvalt. Uiteindelijk zal ook bij energieverbruik je gaan vertellen wat je moet doen met welk apparaat om je energietargets te halen. Handig, maar je wordt er niet slimmer van.

De tweede belofte is dat smart technology leidt tot data waarmee maatschappelijke problemen kunnen worden aangepakt. In het geval van energie kunnen energy grids worden gevoed met verbruiksdata. Daarmee kunnen netbeheerders beter vraag en aanbod op elkaar afstemmen. Dat is efficiënter en bespaart energie. Dat is natuurlijk prachtig, maar ook hier zijn er een aantal valkuilen. Zo is het onduidelijk wie de eigenaar en uiteindelijk gebruiker is van de data die wij alleen aanleveren. Dat zouden ook de leveranciers van smart grids kunnen zijn. Verder is er geen mechanisme dat er voor zorgt dat de besparingen die behaald worden met data in ieder geval voor een deel weer terugvloeien naar de producenten van de verbruiksdata.

Al met al lijkt het er op dat ik het smart van smart technology niet zozeer moet zoeken bij de gebruikers van de smart technology, maar bij de bedrijven die de data uit die technologie te gelde maken, te beginnen met de leveranciers van de technologie.

Slim gebruik van mijn data

Mijn thermostaat kan straks opslaan met hoeveel mensen ik in welke kamer ben. In ruil daarvoor zorgt de thermostaat er automatisch voor dat het daar warm genoeg is en dat er niet verwarmd wordt als er niemand meer is. Afgezien van de veiligheidsrisico’s is dat een hoge prijs voor een beetje gemak. Die hoge prijs is deels herleidbaar: de data die je hebt afgestaan worden in een pakket doorverkocht aan de derden voor een bedrag waar je nooit iets van terug zal zien. Lastiger te vatten is de prijs die je betaalt doordat bedrijven je gedrag en voorkeuren gaan kennen en voor een deel zelfs voorspellen. Een pizzareclame tegelijk met je trek in een avondsnack is betrekkelijk onschuldig en met enige discipline ook nog wel te weerstaan. Lastiger wordt het als je op het dieptepunt van een hormonale dip een aanbieding krijgt voor een weekendje wellness, waar je anders nooit op zou zijn ingegaan.

Overigens is de relatie tussen bepaalde data, zoals die van energieverbruik of mobiliteit, en de diensten die daar uit voortkomen nooit één op één. Gepersonaliseerde digitale diensten zijn meestal gebaseerd op data uit een grote hoeveelheid bronnen, zoals acties en transacties op het web, openbare data, digitale communicatie, sociale media enz. De data van onze digitale acties en reacties voeden de bedrijven die ze verwerken en omzetten in diensten.

Persoonlijk passende aanbiedingen op het moment en tegen de prijs die voor de aanbieder het gunstigst is. Dat maakt me armer, maar het lijkt nog steeds iets waar ik me tegen zou kunnen weren. Waar ik me niet tegen kan weren is als mijn data gebruikt gaan worden om mij uit te sluiten van opties of diensten. Het eerste zal dat gebeuren met verzekeringsproducten. Zoals nu al chauffeurs met een bepaald rijgedrag zich alleen tegen hogere premies kunnen verzekeren, gaan mijn woon- en zorgverzekeringen zich baseren op de kenmerken van je woning en je gedrag in die woning. Pas op met veel binge watching van de verkeerde series, anders kun je bepaalde verzekeringen helemaal niet meer sluiten.

Nu wordt nog mijn toestemming gevraagd voor het plaatsen en aansluiten van een slimme meter. Ik kan ook nog zelf beslissen of ik een slimme thermostaat koop, maar die keuzemogelijkheden gaan stap voor stap verdwijnen. Beide apparaten kunnen straks een voorwaarde voor levering worden van een energieleverancier en steeds meer andere apparatuur wordt onderdeel van het huis waar je woont. De aanwezigheidssensor is dan gewoon ingebouwd in de verlichting of in ‘slimme deuren’.

Smart technology verwijst dus naar een paradox: ik ruil mijn data uit voor slimme diensten en daar word ik dommer van (en armer).

Wees je meter te slim af

Wat betreft mijn slimme meter voor energie: ik ben toch gezwicht voor de slimme meter, maar wel met de variant met beperkte communicatie met de leverancier en ik ga de meter niet koppelen aan apparatuur van bedrijven die daar mooie diensten voor terug bieden. Daar wacht ik maar mee tot ik zeker weet dat ik de eigenaar ben en blijf van de data uit de meter en dat ze alleen gebruikt mogen worden voor doelen die ik bepaal.

Ik overweeg om een computer aan te sluiten op de datapoort van mijn slimme meter, dan kan ik zelf mijn data opvangen en analyseren. Daar is bestaande software voor. Nog slimmer word ik natuurlijk als ik die computer zelf maak op basis van een Arduino. Dan ik mooi mijn meter te slim af.