Wat is de op een na innovatiefste regio van Nederland? Juist de Achterhoek. In een recent onderzoek van de Rotterdam School of Management kwam het instituut tot de conclusie dat ‘de regio Achterhoek, Twente en omstreken het toonbeeld is van innovatie’. Zowel op het gebied van technologische doorbraken als op het vlak van stapsgewijze innovaties scoort de regio bovengemiddeld. Hoe doen ze dat? Hieronder mijn analyse van het succes van deze regio.

Aansluiten bij historische kenmerken van de regio

De Achterhoek richt zich in belangrijke mate op de maakindustrie in de regio. Daarmee sluiten ze aan bij de industriële historie van de regio, die sterk bepaald door de ijzerhoudende grond. Het ijzer in de grond kwam er vrijwel vanzelf omhoog. De zogenaamde oer kon dus eenvoudig gewonnen worden en vervolgens worden verwerkt. Dat gebeurde in een groot aantal ijzergieterijen, waar allerlei metaalwaren werden geproduceerd. Bekende producten uit de streek waren badkuipen, pannen en gaskachels, bekende merken waren Atag, DRU en Pelgrim.

De komst van nieuwe materialen zorgden voor het verval van de sector. De bedrijven die overleefden waren de meest innovatieve. Zij vormen de basis voor de sterke en gespecialiseerde (hightech) maakindustrie die nu bestaat in Oost-Nederland.

Slimme specialisatie

Regio’s die zich niet specialiseren, lopen het gevaar om achterop te raken. Het European Cluster Observatory heeft aangetoond dat regio’s met sterke clusters over het algemeen welvarender zijn (EC, 2013). Het best scoren clusters met een brede samenstelling van samenhangende bedrijven die verbonden zijn met aangrenzende regio’s. Hierbij wordt steeds vaker aangegeven dat een ‘gerelateerde variëteit’ belangrijk is: de aanwezigheid van sectoren die via een gezamenlijke kennis- of technologiebasis aan elkaar gerelateerd zijn. De gedachte is dat onderlinge versterking vooral plaatsvindt tussen sectoren met een (deels) overlappende basis. Smalle regionale specialisatie is daarentegen juist risicovol, omdat het regio’s kwetsbaar maakt voor conjuncturele schokken.

De Achterhoek doet aan slimme specialisatie: duidelijke keuzen voor specifieke industrieën, maar wel werken aan een brede inzet van de innovatieve producten die hier worden ontwikkeld. Er wordt actief gestuurd op industriële producten die de agrarische sector kunnen versterken. Een voorbeeld van deze ‘smart industry’ benadering is een LoRa-netwerk voor sensoren (Internet of Things) voor agrarische bedrijven. Vooral akkerbouwers zullen daar gebruik van gaan maken door, nog meer dan nu het geval is, hun activiteiten af te stemmen op actuele kennis van gewassen, grond en aanwezigheid van insecten.

Praktische oplossingen

De term innovatie ecosysteem wekt de indruk te bestaan uit industriële producten, procedures en kapitaal. In werkelijkheid gaat het natuurlijk om mensen en omdat het vooral bedrijven zijn die moeten innoveren of van een innovatie producten moeten maken, zijn die mensen voor een groot deel ondernemers. Die ondernemers kunnen elkaar in de Achterhoek goed vinden. Er zijn verschillende organisaties waarin ze samenwerken. Er is voldoende onderling vertrouwen om te werken aan een product dat in delen door verschillende bedrijven wordt geproduceerd.

De regio kent praktische oplossingen voor samenwerkingsvraagstukken. Oplossingen die misschien simpel lijken, maar die toch maar weinig worden toegepast in andere regio’s. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de innovatiehubs: clusters van steeds drie bedrijven die voor een afgebakende periode gezamenlijk een projectmanager aanstellen. Die geeft leiding aan een team van studenten die voor een stage, project of afstudeeropdracht aan een van de drie bedrijven worden gekoppeld. Daar houden zij zich specifiek bezig met innovatieprojecten. Tegen beperkte kosten ontstaat zo ruimte voor innovatie die een individueel bedrijf nooit had kunnen creëren.

Nog een voorbeeld zijn de praktijklessen in bedrijven. In verschillende bedrijven geeft een van de medewerkers een dag in de week in de werkplaats van het bedrijf praktijkles aan VMBO-leerlingen uit de regio. Stimulerend voor de betreffende medewerker en het bedrijf en voor de deelnemende opleidingen levert het aanzienlijke kostenbesparingen op.

Investeren in innovatie kennis en vaardigheden

Innovatie in een regio is afhankelijk van de inspanningen van bedrijven. Dus loont het de moeite om te investeren in de kennis en kunde van ondernemers op het gebied van innovatie. Toch gebeurt dat nergens zo effectief als in de Achterhoek. Startpunt ligt bij de bedrijven die lid zijn van de Industriële Kringen in de Achterhoek. Van hen komt de vraag om ondersteund te worden in hun innovatieproces. Het leidt tot een project gericht op het versterken van de innovatiecompetenties van directies en medewerkers van kleine en middelgrote industriële bedrijven in de Achterhoek. In samenwerking met de Universiteit Twente is een programma ontwikkeld met de volgende onderdelen:

• Een diagnostische scan van de competenties voor innovatie en ondernemende oriëntatie van het deelnemende bedrijf. De resultaten worden gebruikt voor de begeleiding van het betreffende bedrijf, maar kan ook worden gebruikt om onderwerpen binnen de regio op de agenda te krijgen.
• Zes kennismodules van elk twee dagdelen op kerngebieden van Innovatie en business development.
• Zes dagdeel-workshops waarin de opgedane kennis wordt toegepast door de deelnemende bedrijven.
• Een leergang Innovatief Leiderschap
• Begeleiding van de innovatieve businessontwikkeling bij de deelnemende bedrijven door een businesscoach.
• Na de eerste pilot in Berkelland in 2014 werd het project het afgelopen jaar in de hele Achterhoek uitgerold. Deelnemers moeten zelf een deel bijdragen in de kosten. Daarnaast zorgde de provincie Gelderland voor financiële ondersteuning.

Twee onderdelen van het programma wil ik er uitlichten, omdat ze naar mijn idee kenmerkend zijn voor de aanpak in de regio en daarmee ook bepalend voor het succes. Het eerste kenmerk betreft de onderlinge uitwisseling die binnen het programma plaatsvindt tussen de directies van maakbedrijven die deelnemen. Het gaat niet alleen om het ontvangen van kennis,  maar ook om het delen van kennis. Daarmee helpen de directies elkaar om beter te kunnen inspelen op veranderingen in markten en technologieën.

Het tweede kenmerk is de zeer gerichte, persoonlijke begeleiding per bedrijf. Ook dit klinkt wellicht niet als een revolutionair concept, maar de kwaliteit en intensiteit van de begeleiding zoals die in de Achterhoek wordt toegepast steekt positief af tegen de vormen van begeleiding in andere regio’s.

De overheid als initiator en facilitator

Zoals in het bovenstaande te zien is pakt de overheid in de Achterhoek een initiërende rol. De overheid zorgt voor strategische focus (wat heeft de regio te bieden, wat is het gemeenschappelijk perspectief, richting geven aan de inzet van beperkte middelen). Vervolgens brengt de overheid partijen proactief bij elkaar om tot samenwerking te komen. Parallel aan deze initiërende activiteiten neemt de overheid een faciliterende rol, die zich vooral richt op het scheppen van randvoorwaarden. Daartoe worden de volgende instrumenten ingezet:

1. Het versterken van het innovatief vermogen van de regio
   Dit gebeurt door het eerder genoemde kennisprogramma, maar ook door inzet van regionale organisaties als:
   • Het Achterhoeks Centrum voor Technologie
     Het ACT stimuleert innovatie bij de maakbedrijven in de Achterhoek. ACT haalt de innovatievraag op bij een bedrijf en makelt en schakelt tussen bedrijven en bedrijven en kennisinstellingen om een antwoord te geven op de innovatievraag van de ondernemer.
   • Het Innovatiecentrum ICER
     ICER is een publieksattractie voor techniek en innovatie in de Achterhoekse ijzer- en maakindustrie. Het centrum is bedoeld om vooral jongeren enthousiast te maken voor techniek. ICER kan fungeren als een proeftuin voor nieuwe technieken zoals 3 D printing.
   • Het Centrum voor Innovatief Vakmanschap Oost-Nederland
     Het CIVON versterkt de maakindustrie in Oost-Nederland door innovatiebevordering, talent- en kennisontwikkeling op het gebied van High Tech Systemen en Materialen. De focus van het CIVON ligt op het ondersteunen van innovatievragen uit de markt met innovatieve oplossingen. CIVON benadert de Smart Industry zowel aan de kant van de techniek als aan de sociale innovatie.
2. Het verbeteren van het beschikbare menselijk kapitaal in de regio
   In de Achterhoek wordt intensief samengewerkt tussen onderwijsinstellingen en bedrijven. Scholen zorgen voor nieuwe en aangepaste opleidingen die passen bij nieuwe ontwikkelingen in bedrijven en bedrijven zorgen voor stageplaatsen, projecten en opleidingscapaciteit voor de scholen.
3. Het verbeteren van specifieke randvoorwaarden
   De Achterhoek werk aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bewoners en bedrijven. Er is speciale aandacht voor de bereikbaarheid en voor fysieke voorzieningen zoals een living lab.

Kortom: super wat er gebeurt in de Achterhoek.